dot. „stanowisko w sprawie wycinki drzew i krzewów rosnących
w korycie rzeki Słupi od km 3+700 do km 17+950 w miejscowościach Niestkowo, Wodnica, Machowino w gminie Ustka oraz od km 14+400 do km 41+500
w miejscowościach Bydlino, Strzelinko, Gałęzinowo, Włynkówko, Krępa Słupska
w gminie Słupsk”.

 

W nawiązaniu do treści ogłoszenia dotyczącego wycinki drzew i krzewów, które ukazało się na stronie internetowej RZGW, Zarząd Okręgu Polskiego Związku Wędkarskiego w Słupsku zajął stanowisko, w treści którego wyraża stanowczy sprzeciw
i dezaprobatę dla działań RZGW, prowadzących do dewastacji dolnego odcinka rzeki Słupi.

Informacja, o wycince dotarła do nas w dniu 27 stycznia 2012 roku
od wędkarza, który przeglądając stronę internetową RZGW, znalazł ogłoszenie
o poszukiwaniu osoby kub firmy zainteresowanej zakupem „na pniu” drzew 
i krzewów rosnących w korycie rzeki Słupi.

Zaskoczeniem było „ogłoszenie”, bo nikt dzierżawcy obwodu rybackiego Słupia
nr 9 nie informował i nie uzgadniał potrzeby udrażniania rzeki. Zgodnie z art. 28 kpa „Stroną jest każdy, czyjego interesu prawnego lub obowiązku dotyczy postępowanie albo kto żąda czynności organu ze względu na swój interes prawny lub obowiązek”. Po doświadczeniach roku 2004, uzgodniliśmy z ówczesną Dyrektor, iż o wszystkich pracach w rzekach będziemy na bieżąco informowani na prawach strony. Uzgodnienia dotyczyły również stanu rzeki Słupi w miejscowości Bydlino, tzw. „chińskiego muru”, ogrodzenia posesji do brzegu, sztucznego poszerzenia rzeki, wybetonowanego brzegu. 

RZGW przedstawił plan renaturalizacji samowolnie wykonanego zalewu. Plan ten zaakceptowaliśmy i na tym zakończył swoje działania.

            We wrześniu 2004 roku z inicjatywy PZW powstało „Stanowisko Komisji ds. Ochrony Mokradeł, Obszarów Słodkowodnych i Morskich Państwowej Rady Ochrony Przyrody w sprawie degradacji przyrodniczej polskich rzek przymorskich krainy pstrąga i lipienia”. Stanowisko przesłaliśmy do wszystkich samorządów pomorskich w nadziei,
iż wszystkim nam decydentom zależy na dobrym stanie przyrody. Co znaczy „dobry stan przyrody i środowiska” ?

Są to działania służące „ochronie walorów przyrodniczych i poprawie standardów środowiska” – celu nadrzędnego programu województwa pomorskiego oraz Unii Europejskiej, której jesteśmy członkiem od 2004 roku.   Wraz z wejściem do Unii, obowiązują nas system Natura 2000, którego podstawą prawną jest dyrektywa Rady 79/409/EWG z dnia 2 kwietnia 1979 roku w sprawie ochrony dzikich ptaków oraz dyrektywa Rady 92/43/EWG z dnia 21 maja 1992 roku w sprawie ochrony siedlisk przyrodniczych oraz dzikiej fauny i flory. W Polsce podstawy systemu są uregulowane poprzez ustawę z dnia 16 kwietnia 2004 roku o ochronie przyrody.

Nastąpiły zmiany personalne w RZGW, podobnie w samorządach, zmieniło
się prawo, lecz pozostały te same metody i działania administracyjne.

Rzeka Słupia znajduje się w Naturze 2000 Dolina Słupi – PLB220002,
o powierzchni 37 471,8 ha, znaczenie:

 – ostoja ptasia o randze europejskiej E 10; występują co najmniej 22 gatunki ptaków
z Załącznika I Dyrektywy Ptasiej, 4 gatunki z Polskiej Czerwonej Księgi .

W okresie lęgowym obszar zasiedla co najmniej 1% populacji krajowej następujących gatunków ptaków: kania ruda, lelek, rybołów, brodziec piskliwy, gągoł, nurogęś;
w stosunkowo wysokim zagęszczeniu występują w znaczących ilościach: bocian biały, bocian czarny, żuraw, samotnik, lerka i gąsiorek.

Dodatkowo zostały wskazane do włączenia do sieci na Seminarium Biogeograficznym w kwietniu 2010 roku, Dolina rzeki Słupi, o powierzchni 6997,14 ha:

– siedliska przyrodnicze: jeziora lobeliowe, twardowodne oligo- i mezotroficzne zbiorniki wodne z podwodnymi łąkami ramienic, starorzecza i inne naturalne, eutroficzne zbiorniki wodne, naturalne, zbiorniki dystroficzne, rzeki ze zbiorowiskami włosieniczników, ciepłolubne śródlądowe murawy napiaskowe, ziołorośla nadrzeczne, łąki świeże użytkowane ekstensywnie, torfowiska wysokie z roślinnością torfotwórczą, torfowiska wysokie zdegradowane zdolne do regeneracji, torfowiska przejściowe i trzęsawiska, obniżenia na podłożu torfowym, torfowiska zasadowe, kwaśne buczyny, żyzne buczyny, grąd subatlantycki, grądy zboczowe, dąbrowy acydofilne, bory i lasy bagienne, lasy łęgowe i nadrzeczne zarośla wierzbowe;

– gatunki zwierząt: (mopek), bóbr, wydra, traszka grzebieniasta, (żółw błotny), kumak nizinny, głowacz białopłetwy, łosoś, minóg strumieniowy, minóg rzeczny, koza, różanka, skójka gruboskorupowa, poczwarówka zwężona, trzepla zielona, zalotka większa, czerwończyk nieparek.

Łosoś – Salmo salar, jak pisze prof. Ryszard Bartel w “Poradniku ochrony siedlisk
i gatunków”, w dziale propozycje działań ochronnych „Należy powstrzymać przegradzanie tras wędrówek łososi, nie budować nowych piętrzeń, a na istniejących wybudować przepławki. Należy dążyć do powstrzymania w ciekach prac melioracyjnych zmierzających do prostowania rzek, wycinania drzew i krzewów nadbrzeżnych, obniżenia dna cieku, eksploatacji żwiru oraz likwidacji źródeł, zanieczyszczania rzek”.

Obszary Natura 2000 nie są rezerwatami przyrody.Mają one stanowić wzory wdrażania zrównoważonego rozwoju, czyli wykorzystywania przestrzeni do harmonijnego życia człowieka, przy jednoczesnym zachowaniu jej dziedzictwaprzyrodniczego.Brak zakazów takich jakie obowiązują w parkach narodowych czy rezerwatach przyrody.

Jeden ogólny zakaz: zakaz wywierania znaczącego negatywnego wpływu
na przedmioty ochrony.

Wycięcie drzew olchowych i krzewów (krzew – roślina wieloletnia o zdrewniałej łodydze, czasem także korzeniach, przekraczająca 0,5 m wysokości. Krzewy mają krótki pęd główny, z którego wyrastają równorzędne, rozgałęziające się pędy boczne.

W przeciwieństwie do drzew u krzewów brak osi głównej, która u drzew przechodzi przez system pędowy. W rozwoju krzew powstaje przez rozwój pączków bocznych, znajdujących się u nasady pędu głównego, który zostaje szybko opanowany przez tworzące się liczne pędy boczne i wcześnie zamiera. Krzewy mają korzeń palowy, podobnie jak drzewa.) przylegających bezpośrednio do rzeki Słupi i wpływu tych działań na gatunki
i siedliska dla których wyznacza się obszary sieci Natura 2000 mają wpływ na następujące typy siedlisk przyrodniczych i gatunki:

Łęgi wierzbowe, topolowe, olszowe i jesionowe – 91EO (Salicetum albae, Populetum albae, Alnenion glutinoso-incanae, olsy źródliskowe)

Ten typ siedliska przyrodniczego obejmuje nadrzeczne lasy: olszynki olszy szarej, olszowe, jesionowe, wierzby białej i kruchej oraz topoli białej i czarnej. Występują one
w całej Polsce, przy czym miejscami są reprezentowane przez rozmaite podtypy.

– 91E0-1 Łęg wierzbowy Salicetum albae wraz z wiklinami nadrzecznymi

– 91E0-2 Łęg topolowy Populetum albae;

– 91E0-3 Niżowy łęg jesionowo-olszowy Fraxino-Al-netum;

– 91E0-4 Źródliskowe lasy olszowe na niżu (grupa niejednorodna fitosocjologicznie,

– 91E0-5 Podgórski łęg jesionowy Carici remotae—Fraxinetum;

– 91E0-6 Nadrzeczna olszyna górska Alnetum incanae;

– 91E0-7 Bagienna olszyna górska Caltho laetae-Al-netum;

 Przez RZGW nazwane – krzewami – nadrzeczne łęgi, zwłaszcza wierzbowe, stabilizują parametry przepływu wód, chronią wody przed zanieczyszczeniami (tworzą strefę przejściową miedzy rzeką a przyległymi terenami rolniczymi czy przemysłowymi), hamują erozję brzegową oraz transport rumowiska rzecznego, zmniejszają zagrożenie powodziowe, wydłużają obieg wody, wyrównują poziom wód gruntowych w czasie. Generują wyjątkowo dużą różnorodność gatunkową i wpływają na funkcjonowanie korytarza ekologicznego. Z powodu pełnionych funkcji przyrodniczych i rangi tego siedliska – łęgi o kodzie 91E0 są siedliskami priorytetowymi – każdą ingerencję niszczącą siedlisko należy naszym zdaniem uznać za istotną. Należy także podkreślić rolę tego siedliska jako „ekotonu” – elementu ochraniającego inne siedlisko – nizinne
i podgórskie rzeki ze zbiorowiskami włosieniczników o kodzie 3260 – przed niekorzystnymi spływami zawiesin, biogenów i zanieczyszczeń ze zlewni bezpośredniej.

Analizowana działalność spowodowała w przypadku łęgu wierzbowego:

– zniszczenie i uszkodzenie części chronionego siedliska

– utracie związanej z nim różnorodności biologicznej,

– utratę specyficznych cech jego struktury,

– pogorszenie realizacji jego funkcji ekosystemowych,

– pogorszenie tworzonej przez to siedlisko różnorodności krajobrazowej.

Należy podkreślić, że łęgi wierzbowe należą do siedlisk priorytetowych zgodnie z Dyrektywą Rady 92/43/EWG z 21 maja 1992 roku w sprawie ochrony siedlisk naturalnych oraz dzikiej fauny i flory czyli siedlisk zagrożonych zanikiem, w odniesieniu do których Wspólnota ponosi szczególną odpowiedzialność z powodu wielkości
ich naturalnego zasięgu. Jak wynika z zapisów przedmiotowej Dyrektywy stan ochrony siedliska naturalnego zostaje uznany za sprzyjający jeżeli:

– jego naturalny zasięg jest stały lub powiększa się,

– siedlisko zachowuje specyficzną strukturę i funkcję.

Niżowy łęg olszowo-jesionowy – 91EO-3 – siedlisko priorytetowe typowe miejsca występowania łęgów jesionowo-olszowych to dna dolin mniejszych rzek i strumieni
w krajobrazie niżu Polski. Reprezentatywne gatunki Olsza czarna Alnus glutinosa,jesion wyniosły Fra­xinus excelsior,czeremcha zwyczajna Padus avium,niecierpek pospolity Impatiens noli-tange-re,pokrzywa zwyczajna Urtica dioica,gajowiec żół­ty Galeobdolon luteum, gwiazdnica gajowa Stellaria ne-morum, śledziennica skrętolistna Chrysosplenium alterni-folium, czartawa pospolita Circaea lutetiana, wietlica samicza Athyrium filix-femina,tojeść zwyczajna Lysimachia vulgaris.

Siedliska łęgów, generalnie związane z warunkami powolnego przepływu wód, wykazują silne zróżnicowanie, uwarunkowane przede wszystkim zmiennością lokalnych warunków wodnych. W miejscach zabagnionych, z pewnymi tendencjami do stagnowania wody, rozwijają się lasy o charakterze przejściowym między łęgami a olsami, z wyraźnie zaznaczającym się występowaniem gatunków bagiennych w runie. W dolinach niewielkich i szybko płynących cieków wykształcają się postaci zupełnie pozbawione gatunków bagiennych w runie, o zdecydowanie leśnym charakterze. Dominują wówczas często gwiazdnica gajowa Stellaria nemorum, podagrycznik pospolity Aegopodiumpo dagraria oraz szczyr trwały Mercurianis perennis; na Pomorzu często w takich lasach rośnie bniec czerwony Melandrium rubrum.

Łęgi jesionowo-olszowe niemal zawsze kontaktują się z biotopami wodnymi – strumieniami i niewielkimi rzekami. Występują dość pospolicie w całej Polsce,
z wyjątkiem gór. Za uprzywilejowany, z punktu widzenia ochrony przyrody, stan tego biotopu należałoby uznać łęgi funkcjonujące w stabilnych i naturalnych warunkach wodnych (tj. niewykazujące objawów np. antropogenicznego przesuszenia bądź antropogenicznego olsowienia), a przy tym stanowiące dojrzałe ekosystemy leśne, ze stosunkowo starym drzewostanem o spontanicznie kształtującej się strukturze
i z udziałem elementów kluczowych dla związanej z ekosystemem flory i fauny (wykroty
i zagłębienia wykrotowe, martwe stojące drzewa).

Siedliska nizinnych lasów jesionowo-olszowych z dobrze zachowanym stanem pokrywy roślinnej ocalały jedynie w postaci fragmentów, na niewielkich odcinkach dolin małych rzek i strumieni. Najlepiej zachowane fitocenozy odnaleźć można w obrębie większych kompleksów leśnych. Łęgi jesionowo-olszowe są stałym składnikiem krajobrazów dolin niewielkich rzek i strumieni na nizinach, stanowiąc zwykle bezpośrednie sąsiedztwo cieku wodnego. Mogą one wpływać na funkcjonowanie ekosystemu cieku, stanowiąc np. barierę biogeochemiczną dla spływów z otoczenia,
ale i np. źródło owadów zjadanych przez faunę wodną, źródło drzew przewracających
się w nurt cieku i modyfikujących jego morfologię; korzenie nadbrzeżnych olsz kształtują brzeg cieku. Lasy tego typu stabilizują stosunki wodne i są jednym z elementów decydujących o naturalnej retencji wód. Łęgi omawianego typu mogą występować jako jeden z elementów kompleksu lasów łęgowych w dolinach dużych rzek nizinnych, mającego kapitalne znaczenie dla ochrony rodzimej awifauny. Dobrze zachowane łęgi jesionowo-olszowe należą do jednych z bogatszych florystycznie i faunistycznie zbiorowisk w Europie. Łęgi są również istotnym czynnikiem kształtującym biotop przepływających przez nie cieków. Nadbrzeżny las łęgowy determinuje zwykle np. zacienienie cieku, obecność w jego nurcie martwych drzew, obecność jam i zagłębień pod korzeniami nadbrzeżnych drzew, wpływa na dostawę materii i biogeochemię (opad liści olszy!) cieku. Wszystkie te czynniki kształtują biotop np. piskorza, głowacza białopłetwego czy minogów.

Zalecane metody ochrony. Podstawą ochrony łęgów jesionowo-olszowych, podobnie jak i innych lasów łęgowych, powinna być przede wszystkim ochrona warunków siedliskowych, w których funkcjonuje ten typ ekosystemu, w tym przede wszystkim ochrona warunków krajobrazu w znacznie większej skali przestrzennej, jak np. ochrona
i renaturalizacja torfowisk retencjonujących znaczne ilości wody i tym samym wyrównujących jej odpływ. Nie tworzą powierzchniowych zalewów, ale spowalniają odpływ wody i sprawiają, że strumienie nie wysychają z początkiem lata, ale dopiero kilka miesięcy później.

Koryto rzeki Słupi aż do jej ujścia do Bałtyku w Ustce reprezentuje chronione siedlisko 3260. W nurcie rzeki występują makrofity wskaźnikowe dla tego typu siedliska
z chronionymi włosienicznikiem rzecznym (Ranunculus fluitans) na czele. Siedlisko to wykształca się w rzekach o specyficznym reżimie hydrologicznym, a warunkiem jego prawidłowego funkcjonowania jest zapewnienie odpowiednich warunków hydrologicznych, hydrogeologicznych, biogeochemicznych i parametrów określających jakość wód. Każdy wzrost frakcji ilastych i organicznych w rzece przyczynia się do degradacji siedliska, powoduje sedymentację drobnocząsteczkowej zawiesiny na liściach wskaźnikowych makrolitów. Prowadzi to do ich obumierania i zaniku.

Według badań prowadzonych przez Instytut Rybactwa Śródlądowego Pracownię Ryb Wędrownych w Gdańsku w latach 1999, 2004 i 2009 (Dębowski et al. 2000, Dębowski 2009) w rzece Słupi na odcinku na którym ma nastąpić  przedmiotowa działalność występowały następujące gatunki ryb z załącznika II Dyrektywy Siedliskowej):

– łosoś atlantycki Salmo salar,

– głowacz białopłetwy Cottus gobio,

– różanka Rhodeus sericeus amarus

– oraz z załącznika V – lipień Thymallus thymallus. 

Ponadto na tym fragmencie rzeki narażonym na potencjalne wycięcie drzew
i krzewów oraz usunięcie z koryta zwalonych drzew z pewnością bytują inne hydrobionty z Załącznika II – minogi rzeczne Lampetra fluviatilis, gdyż występowanie tego wędrownego anadromicznego gatunku rokrocznie stwierdza się wiosną w okresie rozrodu na tarliskach w Słupsku. Wszystkie w/w gatunki hydrobiontów z wyjątkiem różanki należą do litofilnej grupy rozrodczej, odbywającej rozród na podłożu kamienistym (kamienie, żwir). To właśnie z miejscami i sposobami ich rozrodu wiążą się zagrożenia jakie niesie za sobą analizowana działalność. Zagrożeniem dla wszystkich omawianych gatunków jest zwiększona ilość zawiesin organicznych, iłów i mineralnych dostająca się do rzeki. Istotnym zagrożeniem jest również wzrost transportu rumowiska rzecznego, spowodowany wycięciem łęgu i zawężaniem przekroju hydraulicznego rzeki. Zmniejszanie przekroju hydraulicznego powoduje silny wzrost prędkości przepływu wody, prowadzący do nasilenia erozji dennej. Uruchomione przez wysokie prędkości wody masy piachów oraz zawiesiny spływające do rzeki sedymentują tarliska, zatykają przestrzenie międzyżwirowe, w których deponowana jest ikra gatunków litofilnych. Odcina to złożoną tam ikrę od przemywania natlenioną wodą. Ikra ulega obumarciu, obniżając sukces tarłowy tych cennych gatunków. Zjawisko to nasilone będzie w tym rejonie (najbardziej narażone tarliska w okolicy Włynkówka), zaś w miarę samooczyszczania się rzeki i sedymentowania zawiesin zagrożenie będzie maleć.

– pogorszenie możliwości rozmnażania się populacji;

– zwiększenie śmiertelności;

– zmniejszenie powierzchni i pogorszenie użyteczności zasobów siedliska gatunków   

 chronionych,

– pogorszenie uzyskania właściwego stanu jego ochrony.  

Pozostała jeszcze kwestia usuwania drzew z koryta rzeki. Martwe drewno przyczynia się do zatrzymywania wód powierzchniowych w lesie, co często obserwuje się w lasach łęgowych lub tzw. grądach niskich, gdzie powalone duże drzewo może zablokować koryto cieku wodnego i spowodować jego poszerzenie, bądź powstanie obiegającego przeszkodę „koryta ulgi”. W rzekach średniej wielkości przewrócone w nurt drzewo, opływane przez wodę, przyczynia się do lokalnego zróżnicowania morfologii koryta. Zróżnicowanie prędkości nurtu powoduje lokalne wymywania dna, a w innych miejscach – akumulację osadów – i w konsekwencji silnie zmienia i urozmaica głębokość
i charakter dna. Wykorzystują to organizmy wodne. Wędkarze wiedzą doskonale, że wiele gatunków ryb ma swoje ulubione kryjówki pod przewróconymi w nurt pniami i konarami. Kłody drzew tarasujące małe cieki wodne powodują lokalne spiętrzenia wody i przyczyniają się do zatrzymania wody w lesie, a tym samym przeciwdziałają gwałtownym spływom do rzek po rzęsistych deszczach i w konsekwencji powodziom. Zalegające w gruncie martwe drewno akumuluje wodę z wiosennych roztopów, opóźniając odpływ i również zmniejszając w ten sposób niebezpieczeństwo powodzi.

Reasumując, nagromadzone drewna w rzekach i potokach, korzystnie wpływa ma środowisko abiotyczne i biotyczne. Między innymi ułatwia rozpraszanie energii wód wezbraniowych, zwiększa zdolność cieków do akumulacji (gromadzenia) materiału dennego i wyrównywania natężenia jego transportu, sprzyja zwiększeniu stabilności żwirowych odsypów oraz zwiększeniu zróżnicowania prędkości i głębokości wody. Drewno powalonych drzew kształtuje ekosystem rzek i strumieni, m.in. tworzy siedliska
i zwiększa ich fizyczną różnorodność oraz stanowi pokarm dla wielu wodnych organizm. Gdy pół wieku temu podjęto w płn.-zach. części USA wielką akcję usuwania powalonych drzew z koryt rzek i strumieni w celu ułatwienia, jak się wydawało, przepływu na tarło ryb łososiowatych, to okazało się, że po tym zabiegu nastąpił drastyczny spadek ilości ryb.

            Na gruncie krajowym problematykę oceny oddziaływania przedsięwzięć
na obszary Natura 2000 rozstrzygają dwie ustawy: ustawa z dnia z dnia 16 kwietnia 2004 roku o ochronie przyrody (Dz.U. nr 92, poz. 880, ze zm.) oraz ustawa z dnia 3 października 2008 roku o udostępnianiu informacji o środowisku i jego ochronie, udziale społeczeństwa w ochronie środowiska oraz o ocenach oddziaływania na środowisko (Dz.U. nr 199, poz. 1227 ze zm.) Niektóre poruszane tu kwestie zawarte są w ustawie z dnia 27 kwietnia 2001 roku – Prawo ochrony środowiska (Dz.U. z 2008 r. nr 25, poz. 150, ze zm.). W interpretacji prawa pomocne są również wyroki sądów administracyjnych – wojewódzkich i Naczelnego.

W przypadku, gdy występują rozbieżności na linii prawo krajowe – prawo wspólnotowe, nadrzędne są dyrektyw unijnych nad polskimi ustawami. Taka hierarchia zabezpiecza przed sytuacją, gdyby któraś z dyrektyw nie została w całości bądź części zastosowana. Oddziaływanie na obszary Natura 2000 należy rozważyć w odniesieniu do przedsięwzięć, których realizację poprzedzają następujące decyzje wymienione w artykułach 72 i 96 ustawy ocenach oddziaływania na środowisko: wydawane na podstawie ustawy z dnia 16 kwietnia 2004 r. o ochronie przyrody (Dz.U. nr 92, poz. 880, ze zm.): ustalające warunki prowadzenia robót polegających na regulacji wód, zmieniających stosunki wodne na terenach o szczególnych wartościach przyrodniczych, zwłaszcza na terenach, na których znajdują się skupienia roślinności o szczególnej wartości z punktu widzenia przyrodniczego, terenach o walorach krajobrazowych i ekologicznych, terenach masowych lęgów ptactwa, występowania skupień gatunków chronionych oraz tarlisk, zimowisk, przepławek i miejsc masowej migracji ryb i innych organizmów wodnych; zezwalające na usunięcie drzew lub krzewów. W ocenie siedliskowej kierujemy się zasadą przezorności. Oznacza to, że dla każdego przedsięwzięcia należy wykazać brak znaczących oddziaływań na obszary Natura 2000. Tylko w przypadku całkowitej pewności co do braku możliwości wystąpienia oddziaływań na obszar Natura 2000 możemy odstąpić od oceny oddziaływania na środowisko przedsięwzięcia potencjalnie mogącego znacząco oddziaływać na środowisko.

Rezygnacja z oceny oddziaływania na środowisko musi być poprzedzona wnikliwą analizą danych na temat przedsięwzięcia oraz wymagań gatunków i siedlisk przedstawionych w Karcie Informacyjnej Przedsięwzięcia. Żaden organ wydający decyzję zezwalającą na realizację jakiegokolwiek przedsięwzięcia nie jest zwolniony z rozważenia skutków swojej decyzji dla ochrony sieci Natura 2000.

 

 

                                                                            Z poważaniem